پسپۆڕێكی نەخۆشییەکانی منداڵبوون و نەزۆکی ترسی خۆی نیشاندەدات لە كەمبونەوەی توانای وەچەخستنەوەی ژنان و پیاوان لە عیراقدا، بەهۆی زیادبونی بەكارهێنانی پلاستیك، ئەو دەڵێت "چونكە پلاستیك كاریگەریی راستەوخۆی هەیە لەسەر تێكدانی هۆرمۆنەكان، ئەوەش بە مانای كەمبونەوەی توانای وەچەخستنەوە دێت".
بەپێی هۆشدارییەكانی رێکخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، پلاستیك كاریگەری لەسەر كرداری پیتاندن و چالاكی هۆرمۆنی و مێشك دادەنێت، لە سوتاندنیدا هەوا پیس دەبێت و بەگشتی زیان بە تەندروستی مرۆڤ دەگەیەنێت و هاتووە "هەموو ساڵێك 460 ملیۆن تۆن لەو ماددە زیانبەخشە بەرهەمدێت لە شێواز و كەرەستەی جیاواز، مەترسییەكە لەوەدایە چاوەڕواندەكرێت تا 2050 رێژەی پلاستیك بگاتە زیاتر لەهەموو ئەو ماسییانەی لە زەریاكاندا هەن".
دكتۆرە دلۆڤان محەمەد عەلی، پسپۆڕی نەخۆشییەکانی ژنان و منداڵبون و نەزۆکی، بە (كەركوك ناو)ی وت "هەموو پیسبوونێکی ژینگە جا بە خواردن بێت، یان بە گازە کیماییەکان و پاشماوەی کارگەکان، كاریگەریی هەیە لەسەر تەندروستی ژنان و پیاوان لەڕوی وەچەخستنەوە، بەتایبەتیش پلاستیک كە پەیوەندی راستەوخۆی هەیە بە تووشبوونی ژنان و پیاوان بە نەزۆکی".
دلۆڤان زیاتر وتی "پیسبونی ژینگە و پلاستیك هۆرمۆنات تێکدەدات و منداڵبون کەمدەبێتەوە، ئەمە بۆ ژنان و پیاوانیش هەر راستە"، بەڵام لەگەڵئەوەشدا وتی كە لە هەرێمی کوردستان لەبەرئەوەی داتا و توێژینەوەی پێویست نییە، "ناتوانین بڵێین پیسبوونی ژینگە یەکێکە لە هۆکارەکان، بەڵام لە توێژنەوەكانی دەرەوە و لە رێكخراوە جێ متمانەكاندا هاتووە کە پیسبوونی ژینگە یەکێکە لە هۆکارەکانی نەزۆکی لە ژنان و پیاوانیشدا".
پیسبونی ژینگە و پلاستیك هۆرمۆنات تێکدەدات و منداڵبون کەمدەبێتەوە، ئەمە بۆ ژنان و پیاوانیش هەر راستە
بۆ نمونە لە شارێكی وەكو سلێمانی لە عیراق رۆژانە سەروو هەزار و 300 تۆن خۆڵ و خاشاك لە ناوچەی تانجەرۆ، لە باشوری شارەكە فڕێدەدرێت و بەهۆیەوە چەندین ماددەی زیانبەخش و ژەهراوی تێكەڵ بە روباری ناوچەكە دەبن، ئەوەش بەپێی توێژینەوەیەكی رێكخراوی ئازادبوون بۆ گەشەپێدانی بەردەوام كە جەختدەكاتەوە لەوەی "لەوێشەوە كاریگەری لەسەر ئاوی ژێرزەوی دادەنێت و دواتر دەڕژێتە دەریاچەی دەربەندیخان بەر لە چارەسەرکردن، ئەو پاشماوەیە سەدا 60ـی خۆراك و سەدا 20ـی پلاستیكە".
ئامارێكی پشتڕاستكراوە نییە بیسەلمێنێت ژمارەی نەزۆكی ژنان و پیاوان لە عیراقدا چەندە، بەڵام ئەوانەی روبەڕوی ئەو نەخۆشییە بونەتەوە دەناڵێنن بەدوای گەڕان بۆ هۆكاری توشبوونیان بەو نەخۆشییە.
ئارەزوو محەمەد (41ساڵ)، دەڵێت ئەو دەستبەرداریی خەونی بون بە دایك بووە، بەبێ ئەوەی لە ماوەی 16 ساڵی هاوسەرگیریدا پزیشكەكان هۆكاری ئەوەیان بۆ رونبێتەوە كە بۆچی توانای وەچەخستنەوەی نییە.
"لە سەرەتای هاوسەرگیریمدا، تەنیا بۆ ئاساییبونەوەی سوڕی مانگانە و چەند شتێکی ئاسایی سەردانی پزیشکم دەكرد، بەڵام دوای چوار ساڵ كە منداڵم نەبوو، ئیتر بۆ منداڵبوون سەردانی پزیشکم کرد، لەوكاتەوە پزیشكی باش نەماوە سەردانی نەكەم".
لە ساڵی 2019دا پزیشكەكان پێی دەڵێن باشترین چارەسەر ئەوەیە منداڵی بلوری دابنێیت، بۆ ئەوەش 5000 دۆلاری خەرجكرد، بەڵام دوای 45 رۆژ ئەویشی لەبارچوو. "چونكە دڵی لێی نەدەدا".
"من ئێستاش وێڵم بەدوای ئەوەی بۆچی منداڵم نابێت و هۆكارەكەی چییە"، ئارەزوو وایوت.
دكتۆرە دلۆڤان وتی "گرێی منداڵدان، کیسی هێلکەدان، بۆری فالوب غودە، زەخت و شەکرە لە هۆكارەكانی نەزۆكی ژنانن، ئەوانە كاریگەریی لەسەر هێلكەدانی ژنان دروستدەكەن و هۆرۆمۆناتی تێکدەدەن، لەم نێوەندەشدا پیسبوونی ژینگە هۆكارە بۆ ئەو نەخۆشییانە".
سەدا 90ـی خەڵك هەوای پیس و ناتەندروست هەڵدەمژن، لە نێویاندا هەوای عیراق یەكێكە لە "هەرە پیسترینی" وڵاتانی دنیا، ئەوەش بەگوێرەی (ئا کیو ئێر) کە کۆمپانیاییەکی سویسری تەکنۆلۆژیی کواڵیتی هەوایە.
مەعروف مەجید، سەرۆکی رێکخراوی ئایندە بۆ پاراستنی ژینگە، بە (كەركوك ناو)ی وت "توێژینەوەکان ئاماژە بە پەیوەندی نێوان پیسبونی ژینگە و نەزۆکی دەکەن، بەتایبەت بۆ پیاوان، گەردیلەی ورد و هەندێک غاز، رەنگە کاریگەری نەرێنی لەسەر کواڵیتی سپێرم لە پیاواندا هەبێت. هەروەها بەرکەوتن بە ژاوەژاوی هاتوچۆ كە بەشێكە لە پیسكردنی ژینگە، رەنگە پەیوەندی هەبێت بە زیادبوونی مەترسی نەزۆکی لە ژناندا، بەتایبەتی لە تەمەنە گەورەکاندا".
