سەدان وانەبێژی خۆبەخش لە خوێندنی عەرەبی شنگال، بەبێ پێدانی موچە لەڕێی گرێبەست یان دامەزراندنی هەمیشەییەوە، نایانەوێت چیتر بچنەوە هۆڵەكانی خوێندن و وانە بڵێنەوە.
ئەو هۆشدارییەی وانەبێژانی خۆبەخش، پەیوەستە بە جێبەجێكردنی داواكارییەكانیانەوە، كە مانگی رابردوو رادەستی لێپرسراوانی پەروەردەیان كردووە و لە نێویاندا داوادەكەن، ئەگەر دانامەزرێندرێن، لانیكەم بكرێن بە گرێبەست تا لە موچە و هەندێك مافی دیكەی مامۆستا سودمەندبن.
نزیكەی 800 مامۆستای وانەبێژی خۆبەخش، لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی دوەمەوە بۆ ماوەی زیاتر لە 10 رۆژ بە گردبونەوەی ناڕەزایی و بایكۆتی خوێندن، داواكارییەكانیان بۆ رایگشتی بڵاوكردەوە.
"بێزاربوین رۆژانە بەبێ پارە دەوام بكەین، ئەگەر بزانین هەر نامانكەن بە گرێبەست، ئەوا بە یەكجاری وازدەهێنین، بە مەرجی ئەوەش گەڕاینەوە بۆ دەوام كە چارەسەری كێشەكەمان بكەن، ئەگەرنا هەڵوێستی توندترمان دەبێت" خەلیل حەجی، وانەبێژی خۆبەخش لە شنگال بۆ (كەركوك ناو) وای وت. بەبێ ئەوەی هیچ وادەیەك بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانیان دیاریبكەن.
بەوتەی خەلیل كە سێ ساڵە بە خۆبەخشی وانەی بیركاری دەڵێتەوە، یەك دیناریان لە حكومەتەوە بۆ خەرجناكرێت، تەنیا مانگانە دایك و باوكی قوتابیان بڕە پارەیەكی دیاریكراویان بۆ كۆدەكەنەوە.
وانەبێژانی خۆبەخش لە خوێندنی عەرەبی شنگال، هیچ بڕە پارەیەكیان پێنادرێت و هەندێكجار پارە لە خوێندكاران كۆدەكرێتەوە، تا مانگانە وەك هاوكاری یان بۆ كرێی هاتوچۆ بۆ وانەبێژان خەرجبكرێت، كە بۆ هەر مامۆستایەك ناگاتە 100 هەزار دینار.
ئەوەش لەكاتێكدایە مامۆستای گرێبەست، مانگانە 250 هەزار دیناری پێدەدرێت و هەمان مافی مامۆستایانی دامەزراویان دەبێت، لەوانە دەتوانن دوای 15 ساڵ خزمەت خانەنشین بن، قەرز و سولفەی بانكەكان وەربگرن، مۆڵەتی دایكایەتیی و پشوویان هەبێت، داواكاری بۆ وەرگرتنی زەوی پێشكەش بكەن، ئەگەر حكومەت بڕیاری دامەزراندنیشیدا، پێشینە بۆ مامۆستایانی گرێبەست دەبێت.
زێدان خەڵەف، لە كەمپی باجید كەنداڵ لە دهۆك، دەڵێت ترسیان هەیە بەهۆی بایكۆتی وانەبێژانەوە پرۆسەی خوێندن پەكیبكەوێت، "خوشكێكم لە 12ـی ئامادەیی خوێندنی عەرەبییە، كە گرنگترین قۆناغە، .. بەهۆی کێشەی وانەبێژان و دەوامنەکردنیان خەریکە واز لەخوێندن دەهینێت، لە هەفتەیەكدا وانەبێژان تەنیا دوو بۆ سێ رۆژ دەوام دەکەن".
ئەگەر مامۆستایانی وانەبێژ وازبهێنن ئەوا پرۆسەی پەروەردە دەوستێت
دوابەدوای خۆپیشاندان و ناڕەزایی وانەبێژانی ناو شنگال، لە كەمپەكانی هەرێمی كوردستانیشەوە، وانەبێژانی خوێندنی عەرەبی چونە بەردەم پەروەردەی موسڵ، بۆ داواكاری گرێبەست یان دامەزراندن.
سەعد حسێن، نوێنەری وانەبێژانی خۆبەخش لە كەمپی ئاوارەكانی دهۆك بۆ (كەركوك ناو) وتی "داواکاری سەرەکیمان ئەوەیە ببین بە گرێبەست یان بە دامەزراندنی هەمیشەیی، چونكە زیاتر لە سێ ساڵە بەخۆبەخش دەوام دەکەین بەبێ ئەوەی یەک دینار وەربگرین"، هەروەها جەختیكردەوە بەڵێنێكیان بۆ چارەسەری كێشەكە وەرگرتووە، "ئەگەرنا وەڵامی دڵخۆشكەر نەبێت ئەوا هەڵوێستی دیكەمان دەبێت".
بەپێی دوو ئاماری رەسمی لە خوێندنی عەرەبی سەر بە پەروەردەی شنگال و نوێنەرایەتی پەروەردەی حكومەتی عیراق لە دهۆك، نزیكەی 80 هەزار خوێندكاری خوێندنی عەرەبی شنگال هەن كە بەسەر زیاتر لە 240 خوێندنگەدا دابەشبون، لەو ژمارەیەش نزیكەی 40 هەزار خوێندكار و زیاتر لە 100 خوێندنگەیان لە سنوری قەزای شنگال و ئەوانیتر ئاوارەن لە كەمپ یان دەرەوەی كەمپەكانی هەرێمی كوردستان.
تائێستا زیاتر لە 600 هەزار ئاوارە لە هەرێمی كوردستانن و بەشێكیان لە 26 كەمپدا دەمێننەوە كە زۆرینە خەڵكی نەینەوا و ئێزیدین، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
حەسەن ساڵح، بەڕێوەبەری خوێندنی عەرەبی لە پەروەردەی شنگال بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەگەر مامۆستایانی وانەبێژ واز لەدەوام بهێنن، ئەوا نیوەی خوێندنگاکان بەبێ مامۆستا دەمێننەوە، نەک کێشە بەڵکو پرۆسەی پەروەردە هەر دەوستێت چونکە نیوەی مامۆستاكانمان وانەبێژی خۆبەخشن".
ئەوەشی رونكردەوە لە حوزەیرانی ساڵی رابردووەوە بڕیاردراوە وانەبێژان بكرێن بە گرێبەست بەڵام پرۆسەكە لەلایەن وەزارەتی داراییەوە راگیراوە و هێشتا وادەی جێبەجێكردنی نادیارە، بە پاساوی ئەوەی ناتوانن گرێبەست بكەن یان مامۆستا دابمەزرێنن، بۆیە هەوڵەكان بۆ چارەسەری ئەو كێشەیە تائێستا سودی نەبووە، ساڵح وتی "حەزدەكەین وانەبێژان ئەمساڵیش دەوام بكەن تا پرۆسەی خوێندن نەفەوتێت".
خوێندنگه‌كانی شنگال، له سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتدارێتی داعش (2014 - 2015) وێرانكران و زۆرینه‌یان روخێنران، ته‌واوی مامۆستا و قوتابییەكانی ئاواره‌بون، به‌ڵام له‌گه‌ڵ كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی ناوچه‌كەدا و گه‌ڕانه‌وه‌ی به‌شێك له خێزانه‌كان، پرۆسه‌ی خوێندن دوبارە لە قەزاكە دەستیپێكردەوە و هێشتاش بەشێكی زۆریان هەر لە ئاوارەییدا دەخوێنن.
قیران سەعدۆ، لە كەمپی مام رەشانە لە شێخان، نیگەرانە لە كێشەی وانەبێژانی خۆبەخش و هیوادارە زوو چارەسەر بكرێت، چونكە كوڕەكەی یەكێكە لە وانەبێژان و چەند ساڵێكە بەبێ پارە دەوام دەكات، دەپرسێت "كوڕەكەی من تا كەی ئاوا دەوام بكات؟ ئەی خوێندكاران گوناهیان چییە كە مامۆستا نەبێت وانە بڵێتەوە و بایكۆت هەبێت؟"، هەر خۆیشی لە وەڵامدا دەڵێت "باشترین چارەسەر ئەوەیە بەزویی دۆسیەی مامۆستایانی وانەبێژ یەكلاییبكرێتەوە".
له قه‌زای شنگال؛ دوو پەروەردەی (كوردی و عه‌ره‌بی) هه‌ن، وانەبێژانی خوێندنی كوردیش، كە جیاواز لە وانەبێژانی خوێندنی عەرەبی ئەوان مانگانە بڕە پارەیەكی دیاریكراویان هەیە، بەڵام چەند ساڵێكە جگە لە داواكاری بۆ دامەزراندن، بە دەست دواكەوتنی موچە و مافی مانگانەیانەوە دەناڵێنن.
