لە سەنتەری مەئمون دەباغ دەیان جۆری پشكنینی پێش هاوسەرگیری دەكرێت ئەمەش وەك مەرجی مارەبڕین لە دادگا و لە پێناو دوركەوتنەوە لە وەچەخستنەوەیەكی نا تەندروست و كۆمەڵگەیەكی تەندروست.
سەنتەرەكە لە شاری هەولێر تەنیا لە ساڵی رابردودا 17 هەزار و 226 پشكنینی پێش هاوسەرگیری كردووە، لە پێنج مانگی سەرەتای ئەمساڵیشدا 6 هەزار و 632 پشكنین، ئامانجەكە زیاتر بۆ رێگریكردنە لە بڵاوبونەوەی تالاسیما.
ئامانج عوسمان، بەڕێوەبەری كارگێڕی سەنتەرەكە لەم چاوپێكەوتنەی (كەركوك ناو)دا گرنگی بونی پشكنینەكان و كاری سەنتەرەكەش روندەكاتەوە، كە بەشێكی تایبەتیان هەیە بۆ راوێژی ئەو كچ و كوڕانەی دەیانەوێت بچنە پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە.
کەرکوک ناو: پێشتر مەئمون دەباغ تەنیا بنکەیەکی تەندروستی بوو، ئێستا بۆتە سەنتەر، لەگەڵ ئەم گۆڕانکارییەدا چ جۆرە خزمەتگوزارییەكی پێش هاوسەرگیری گۆڕاوە؟
ئامانج عوسمان: زیاتر لە 20 ساڵ پێش ئێستا، مەئمون دەباغ تەنیا وەك بنكەیەكی تەندروستی دامەزرا، ئەوكات تەنیا پشکنینی پێش هاوسەرگیری تیادا ئەنجامدەدرا، بەڵام ئێستا بۆتە سەنتەرێك كە دەیان جۆر پشکنین ئەنجامدەدات، لەگەڵیشدا خولێکی راوێژکاریی پێش هاوسەرگیریش هەیە کە دەبێت ئەوانەی سەردان دەکەن بەشداری لەم خولەشدا بکەن.
لێرە پشكنینی جۆری خوێن، پێکهاتەی خوێن، پشکنینی نەخۆشییە بۆماوەییەکان، ڤایرۆسی ئایدز، هەوکردنی جگەری جۆری (B) و (C)، پشکنینی سپێرم لە پیاوان و هێلکەدان لە ژنان. ئامانجەكە بۆ ئەوەیە بزانین توانای منداڵبونیان هەیە یان نا، تەنانەت ئەوانەشی کە تەمەنیان لە 18 ساڵی کەمترە بە تایبەت بۆ کچان لەلایەن پزیشکی پسپۆڕ، سۆنەریان بۆ دەکرێت و لیژنەی پزیشکی هەمیشەیی بە راپۆرتێک دڵنیامان دەکەنەوە لەوەی گونجاوە هاوسەرگیری بکات یان نا.
کەرکوک ناو: گرنگی ئەم پشکنیانە لە چیدایە؟
ئامانج عوسمان: لێرە، لیژنە پزیشکییەکان کاری خۆیان دەکەن، راپۆرتی زانستی و پزیشکی خۆیان لەسەر ئەنجامدان یان ئەنجامنەدانی هاوسەرگیرییەکە دەدەن، ئێمەش لەسەر بنەمای راپۆرتەکە نوسراوی خۆمان رەوانەی دادگای باری کەسێتی دەکەین، دادوەرەکانیش لەسەر بنەمای راپۆرتەکە بڕیار دەدەن. یان ئەگەر ئێمە لاریمان هەبێت ئەوا دادوەرەكانیش هاوسەرگیرییەکە ناکەن.
کەرکوک ناو: حاڵەتی وەها هەبووە؟
ئامانج عوسمان: بەڵێ هەیە، دادوەرەکان زۆر گرنگی بە راپۆرتی ئێمە دەدەن، ئەگەر وتمان لاریمان هەیە ئەوا هاوسەرگیرییەکە ناکەن.
کەرکوک ناو: دەوترێت یەکێک لە ئامانجە هەرە دیارەکانی ئەم پشکنینانە بەرگرتنە لە زیادبونی ژمارەی توشبووان بە تالاسیما؟
ئامانج عوسمان: بەڵێ، ئێمە مۆری لاری نەبون لەسەر هیچ فایلێک نادەین کە کچ و کوڕەکە تالاسیمایان هەبێت. حاڵەت هەبووە هەردوكیان تالاسیمایان هەبووە، رێنمایی هەردولامان کردووە کە ئەم هاوسەرگیرییە نەکرێت باشترە، لەبەرئەوەی ئەم نەوەیەی لەم ژن و مێردە دێنە دونیایەوە دەبن بە هەڵگری تالاسیما.
بەڵام هەشبووە هەردولا یەکتریان خۆشویستووە و خانەوادەی هەردولا پێداگیربونە لەسەر ئەنجامدانی هاوسەرگیرییەکە، لەمکاتەدا ئێمە لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوە دەدەین کە هەردولا تالاسیمایان هەیە، هەردولاش بەرپرسیاریەتی ئەوە هەڵدەگرن کە منداڵی تالاسیمایان دەبێت، لەگەڵئەمەشدا ئێمە مۆر لە فایلەکەیان نادەین و رەوانەی دادگایان دەکەین، دادوەر لەمکاتەدا لەسەر بنەمای راپۆرتەکەی ئێمە بڕیار دەدات، بەڵام هەندێک لە دادوەرەکان رەزامەندی هاوسەرگیرییەکە دەدەن، بەڵام دادوەریش هەیە نایکات.
هەر لەسەر تالاسیما، بەمدواییە ئەنجومەنی وەزیران بڕیارێکی دەرکردووە کە بەهەموو شێوەیەک رێگری بکرێت لە هاوسەرگیری نێوان کچان و کوڕانی هەڵگری تالاسیما، بۆ ئەمەش لیژنەیەکی تایبەت دروستکراوە، چونکە حاڵەتەکە زۆر بووە و تاکە کەناڵی رێگریش ئەم سەنتەرەیە.
کەرکوک ناو: جگە لە تالاسیما، ئێستا دەیان نەخۆشی دیکەی گوازراوە هەن، ئایا ئەوەش لای ئێوە ئامانجە؟
ئامانج عوسمان: ئێمە کێشەمان لەگەڵ ئەم کوڕ و کچانە نییە کە هەر نەخۆشییەکیان هەبێت، لەوێدا کێشەمان هەیە کە هاوسەرگیرییەکە ببێتەهۆی خستنەوەی وەچەیەکی ناتەندروست کە دەبێتەهۆی زیادبونی نەخۆشییە گوازراوەکان و دروستکردنی کێشە بۆ کۆمەڵگە.
کەرکوک ناو: لە پشكنینەكان حاڵەتی ئایدز هەبووە؟
ئامانج عوسمان: بەڵێ، یەک حاڵەت هەبووە بەڵام هێشتا پشتڕاستنەکراوەتەوە.
کەرکوک ناو: زۆرجار لە پشکنینی خوێنیش کێشە دروستدەبێت کە خوێنی کچەكە و کوڕەكە دژن؟
ئامانج عوسمان: کاتێک کوڕە گروپی خوێنی (-) بێت و هی کچە (+) بێت، ئەوا نابێتە لەمپەر لەبەردەم ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری، بەڵام ئێمە دەفتەرێکی بۆ دەکەین بۆ ئەوەی پزیشکانی نەخۆشخانەکانی لەدایکبوون بیزانن کە ئەم ژنە لەکاتی منداڵبوندا دەرزی ئەنتی دی (ANTI D) وەرگبرێت بۆ پاراستنی گیان و سەلامەتی دایکەکە.
کەرکوک ناو: کەواتە چی زیاتر رێگرە لەبەردەم پرۆسەی هاوسەرگیری؟
ئامانج عوسمان: زیاتر تالاسیما.
کەرکوک ناو: ئاماری پشكنینەكان چەندن؟
ئامانج عوسمان: لە ساڵی 2024دا زیاتر لە 17 هەزار و 226 پشکنین ئەنجامدراوە، کە ئەمە مەرجی سەرەکییە لە دادگان بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی هاوسەرگیری. لە پێنج مانگی رابردوشدا شەش هەزار و 632 پشکنین کراوە بۆ کچان و کوڕان.
کەرکوک ناو: ئەی ئەوانەی لە دەرەوەی دادگا و لەلایەن مامۆستایانی ئاینییەوە مارەدەبڕین؟
ئامانج عوسمان: بەشێك لە مامۆستایانی ئاینییش بێ بونی راپۆرتی پشکنینی پێشوەختە مارەبڕین ئەنجام نادەن، ئەمە بۆ ئێمە دڵخۆشکەرە و داواش لە تەواوی مامۆستایانی ئایینی دەکەین کە بۆ خاتری ئەوەی کۆمەڵگەیەکی تەندروستمان هەبێت بێ راپۆرتی سەنتەرە رێپێدراوەکانی پشکنینی پێشوەختەی هاوسەرگیری، کچان و کوڕان لەیەکتری مارەنەکەن.
کەرکوک ناو: بۆ ئەمە هەماهەنگیتان لەگەڵ وەزارەتی ئەوقاف هەیە؟
ئامانج عوسمان: بەداخەوە نیمانە.
