لە هەموو ناوچە كریستیان نشینەكانی نەینەوا تەنیا چوار قوتابخانەی سریانی هەن، بەڵام كەمترین خێزان لەوێ منداڵەكانیان دەخەنە بەر خوێندن و لە ئایندەیان دەترسن.
ئەنەس سەبری، یەكێك لەو كریستیانییانەی دەشتی نەینەوا كە كچەكەی لە قوتابخانەیەكی عەرەبی داناوە و تەنیا لە پشووی هاوینەدا دەیخاتە خولی فێربون و بەهێزكردنی زمانی سریانی.
"لە قوتابخانە عەرەبییەكاندا تەنیا یەك وانەی زمانی سریانی هەیە، ئەوەش واناكات قوتابییەكان بە باشی فێری زمانەكە ببن، بۆیە ناردمە خولێكی هاوینە" ئەنەس بۆ (كەركوك ناو) وای وت، كە بە پاساوی نەبونی هیچ داهاتوویەكی رون، ئامادەنەبووە كچەكەی بخاتە قوتابخانەی سریانی.
ئەو لە كریستیانەكانی ناوەندی قەزای حەمدانییەیە (باشورى خۆرهەڵاتی موسڵ)، كە ناوچەیەكی زۆرینە كریستیانییە و دوو قوتابخانەی خوێندنی سریانی تێدایە.
ئەنەس پێیوایە حكومەت لە پاڵپشتیكردنی خوێندنی سریانی كەمتەرخەم بووە، چونكە ئەگەر منداڵێك لە یەكی سەرەتایی تا 12ـی ئامادەیی خوێندن بە سریانی تەواو بكات، دواتر هیچ پەیمانگە و زانكۆیەكی حكومى نييە خوێندنیان بەو زمانە بێت تا لەوێ درێژە بە خوێندن بدات.
تەنیا لە زانكۆی بەغدا و زانكۆی سەڵاحەدین بەشی زمانی سریانی هەیە.
"لەبری حكومەت پیاوانی ئایینی و كڵێساكان هەوڵدەدەن گرنگی بە زمانی سریانی بدەن لەڕێی كردنەوەی خولی فێربونەوە، بەڵام حكومەت پشتی كردۆتەوە سریانی لەكاتێكدا وەك هەر پێكهاتەیەكی دیكە مافی خوێندن هەیە بەو زمانە و دەبێت دەوڵەت كارئاسانیمان بۆ بكات" ئەنەس سەبری وادەڵێت.
لە 8ـی ئابی ئەمساڵ و بەر لە ئامادەكارییەكانی ساڵی نوێی خوێندن؛ گەورەترین خول بۆ فێربون وبەهێزكردنی زمانی سریانی لە شاری قەرەقوش-ـی ناوەندی قەزای حەمدانییە بۆ 700 خوێندكار كرایەوە، بە پاڵپشتی و هاوكاری كڵێسا.
سەڵاح سەركیس، بەرێوەبەری خوێندنگای مار ئەفرامی سریانی لە ناوەندی حەمدانییە و مامۆستای خولی فێربونی زمانی سریانی بە (كەركوك ناو)ـی وت "زۆرینەی خەڵك منداڵەكانیان دەنێرنە خوێندنگەی عەرەبی، چونكە پێیانوایە ئەگەر بە سریانی بخوێنن ئایندەیان روون نییە، دەترسن دوای تەواوكردنی خوێندنگەی سریانی لە هیچ شوێنێك نەتوانن درێژە بە خوێندن بدەن".
زۆرینەی خەڵك منداڵەكانیان دەنێرنە خوێندنگەی عەرەبی
لە نەینەوا خوێندنی سریانی كراوەتەوە و سەر بە پەروەردەی پارێزگاكەیە، تەنیا چوار قوتابخانەی لە دەشتی نەینەوا هەیە كە دوانیان لە ناوەندی حەمدانییە و دوانیان لە بەرتڵەیە (ناوچەیەكی كریستیان نشینە لە خۆرهەڵاتی موسڵ)، لەو قوتابخانانەدا؛ كە سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیین، وانە سەرەكییەكانی خوێندن بە زمانی سریانییە، بەپێی بەدواداچونی پەیامنێری (كەركوك ناو).
لە بەرانبەردا نزیكەی 100 قوتابخانەی سەر بە خوێندنی عەرەبی و چەندین قوتابخانەی سەر بە خوێندنی كوردی لەو ناوچانەی دەشتی نەینەوادا هەن كە بە كریستیان نشین هەژماردەكرێن، لەكاتێكدا قوتابخانەكانی خوێندنی عەرەبی تەنیا یەك وانەی زمانی سریانییان هەیە.
"بە دڵنیاییەوە زمانی سریانی روبەڕوی كێشە بۆتەوە؛ نەبونی قوتابخانەی پێویست و گرنگیی پێنەدانی خوێندنی سریانی و كەمی شارەزایی لە زمانەكەدا هێندەی دیكە روبەڕوی مەترسی كردۆتەوە" سەڵاح سەركیس وای وت، ئەو مامۆستایە كە شارەزای زمانی سریانییە دەڵێت "لەڕێی خولەكانی فێربون و بەهێزكردنی سریانییەوە دەمانەوێت نەوەی نوێ فێری زمانی خۆیان بن و پارێزگاری لە مانەوەی بكەن".
بەپێی بەدواداچونەكانی پەیامنێری (كەركوك ناو)، پاڵپشت بە ئامارەكانی خوێندنی ساڵی 2021-2022، لە چوار قوتابخانەكەی خوێندنی سریانی لە دەشتی نەینەوا، لە سەرەتاییەوە تا ئامادەیی، كەمتر لە 700 خوێندكار هەبون، لەبەرانبەردا تەنیا قوتابخانە عەرەبییەكانی ئەو ناوچانە زیاتر لە پێنج هەزار خوێندكاریان هەبووە.
عیسام میخا، سەرپەرشتیاری پەروەردەیی خوێندنی سریانی لە پەروەردەی حەمدانییە بە ( كەركوك ناو)ـی وت "لە قەزاكەماندا نزیكەی 100 مامۆستای زمانی سریانی هەن، كە جگە لە قوتابخانەكانی خوێندنی سریانی، لە قوتابخانە عەرەبییەكاندا وانەی زمانی سریانی دەڵێنەوە".
"مامۆستا و قوتابخانەی سریانی كەمە، پێویستە زیاتر بكرێن، بۆ ئەوەش داوامانكردووە بەڵام ئەنجامی نەبووە" عیسام باسی لەوەشكرد لە قەرەبوی كێشەكانی خوێندنی سریانی، خولی هاوینە دەكرێتەوە، بە هاوكاری و پاڵپشتی كڵێسا، بە ئامانجی پەرەپێدانی زمانی سریانی و فێركردنی منداڵان.
به‌پێی ده‌ستوری عیراق زمانی سریانی دانیپێدانراوه و پارێزراوه، پێویسته له‌و ناوچانه‌ی تێیدا زۆرینه‌ن هه‌ر پێكهاته‌یه‌ك مافی بەکارهێنانی زمان و کەلتوری خۆی پێبدرێت.
نەوەی ئێستا بەشی زۆریان كێشەی زمانی سریانییان هەیە
هەروەها لە یاسای زمانە فەرمییەكان ژمارە 7ـی ساڵی 2014ـدا هاتووە؛ سریانی زمانی رەسمییە لەو یەكە ئیدارییانەی تیایدا زۆرینەن، دەكرێت بۆ هەموو قۆناغەكانی خوێندن قوتابخانە بەو زمانە بكرێتەوە و ئەركی دەوڵەتیشە كە پاڵپشتی بكات و لە هەوڵی گەشەپێدانیدا بێت.
"هەبونی خوێندنی سریانی سەر بە پەروەردە تەنیا روكەشییە و رۆڵی گرنگیان نییە، چونكە حكومەتی عیراق زمانی سریانی فەرامۆش كردووە، ئەوەش تەنیا لەسەر ئەوەی كەمینەن، ئەو گرنگیپێدانەی هەیە وەك پێویست نییە، بۆیە نەوەی ئێستا بەشی زۆریان كێشەی زمانی سریانییان هەیە چونكە خوێندنیان بە عەرەبی بووە" بەوتەی ڤیان جەلال مارقوس، چالاكوانی كلدانی بۆ (كەركوك ناو).
ئەو دەڵێت خولەكانی زمانی سریانیش لەلایەن كڵێساكانەوە دەكرێنەوە بۆ پەرەپێدان و پارێزگاری لە زمانی سریانی.
ڤیدیۆ: نەینەوا/ ئەرشیفی كەركوك ناو/ ژنێكی كریستیان به زمانی سریانی باس له ئاماده‌كارییه‌كانی كریسمس و سه‌ری ساڵی 2020 ده‌كات
حكومەتی پێشوتری عیراق به سه‌رۆكایه‌تی سه‌دام حسێن (1979-2003)، به‌كارهێنانی زمانی سریانی له هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی رابردودا تا روخانی حكومه‌ته‌كه‌ی قه‌ده‌غه كرد، ته‌نیا له مه‌راسیمه ئایینییه‌كانی بەشێك لە كڵێساكانی به‌سره، به‌غداد، كه‌ركوك و نه‌ینه‌وا به‌كارده‌هێنرا.
عائید یوسف حەننا، لە كریستیانەكانی قەزای تلكێف (باكورى موسڵ)ـە، بەڵام بەرێوەبەری قوتابخانەیەكی سەر بە خوێندنی كوردییە لە ناحیەی ئەلقوش، بە (كەركوك ناو)ـی وت قوتابخانەی خوێندنی سریانی لە قەزای تلكێف و دەوروبەری نییە، بۆیە كڵێساكان بە كردنەوەی خول و كۆرسی فێربونی سریانی، هەوڵدەدەن ئەو بۆشاییە پڕبكەنەوە.
"كێشەی گەورەی زمانی سریانی ئەوەیە؛ ئەگەر خوێندكارێك تا 12ـی ئامادەیی بە سریانی بخوێنێت دواتر بچێتە پەیمانگە یان زانكۆ روبەڕوی گرفتی زۆر دەبێتەوە، چونكە هیچ پەیمانگە و كۆلێژێك نییە خوێندنیان سریانی بێت" حەننا وای وت، دەشڵێت لە قوتابخانەكانی سەر بە خوێندنی كوردی لە دەشتی نەینەوا، هیچ وانەیەكی زمانی سریانی ناخوێنرێت هاوشێوەی قوتابخانە عەرەبییەكان، بەڵام بە هیوان لە داهاتوودا و بەبڕیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان زمانی سریانیشیان بۆ زیادبكرێت.
بەشێك لە كریستیانەكانی عیراق دەكەونە دەشتی نەینەوا و لەكاتی هێرشەكانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام – داعش" روبەڕوی سێ بژاردە كرانەوە ئەوانیش بوون بە ئیسلام، پێدانی جزیە یان بەجێهێشتنی ماڵ و حاڵیان، بۆیە زۆرینه به ناچاری ئاواره‌بون، بەشێكیان هێشتا لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان نەگەڕاونەتەوە و هه‌زاران خێزانیشیان به‌ره‌و وڵاتانی دیكە كۆچیانكرد.
