ئێزیدییەكانی عیراق و جیهان دەبن بە خاوەنی سێیەم "میر"، دوای دانانی میرێكی نوێ لە بەغداوە، كە ناكۆكییە ناوخۆییەكانی ئەو پێكهاتەیە ئایینییە لەسەر پێگەی كەسی یەكەم قوڵتر دەكات.
"میر"ـی نوێی ئێزیدییان، لە 15ـی نیسانی 2024 بە مەراسیمێك لە بەغدای پایتەختی عیراقەوە خۆی ناساند، ئەوەش دەبێتە سێیەم كەس كە خۆی وەكو "میر" رابگەیەنێت، بەوپێیەی پێشتر لە شێخان و شنگالیشەوە بەجیا دوو "میر" دانراوە.
"50 هەزار واژۆ و دەنگم لەناو ئێزیدییەكانی ئەمریكا، ئوسترالیا، ئەرمینیا، جۆرجیا، ئەڵمانیا، شنگال، شێخان و زۆر شوێنی دیكەوە هێناوە، كە پشتگیری من دەكەن ببم بە میری ئێزیدیان" سالم نەجمان داود بەگ بۆ (كەركوك ناو) وای وت، دوای ئەوەی لە بەغداوە خۆی وەكو "میر" ناساند.
ئەو دەڵێت هەموو واژۆ و "پشتگیرییەكانی" رادەستی حكومەتی عیراقی كردووە و رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی وەرگرتووە، پێش ئەوەی ببێتە "میر"ـی ئێزیدیان، "نوسراو و بەڵگەی رەسمیم هەیە كە بووم بە میر" بەوتەی سالم نەجمان، بەڵام (كەركوك ناو) هیچ یەكێك لەو بەڵگانەی نەبینی كە ناوبراو باسیكرد.
راگەیاندنی "میر"ـی نوێ، هەرزوو ناڕەزایی و ناكۆكی ناو ئێزیدییەكانی لێكەوتەوە، بە تایبەت لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا، جارێكیتر مشتومڕ لەسەر پێگەی كەسی یەكەمی ئەو پێكهاتە سەریهەڵدا.
پێشتر و له ته‌مموزی 2019ـدا، حازم ته‌حسین به‌گ له په‌رستگای لالشی قه‌زای شێخان، به ڕێوڕه‌سمێك وه‌ك "میر"ـی ئێزیدییان له عیراق و جیهان دانرا، ئه‌وه‌ش ناڕه‌زایی ئێزیدییه‌كانی ناو شنگالی لێكه‌وته‌وه و له‌وكاته‌وه به میر قبوڵیناكه‌ن، لە بەرانبەردا، له ئابی هه‌مان ساڵدا، ژماره‌یه‌ك له پیاوانی ئایینی و كه‌سایه‌تی ئێزیدییه‌كان له مه‌زاری شبیل قاسم له شنگال، بڕیاریاندا به دانانی نایف داود سه‌لمان، وه‌ك میری شنگال و پێكهێنانی ئیماره‌تی قه‌زاكه له‌ژێر ده‌سه‌ڵات و حوكمڕانی حكومه‌تی ناوه‌ندی عیراق.
حازم بەگ، کوڕی میری كۆچكردوی ئێزدیان تەحسین بەگ-ـە و لە ساڵی 1989ـه‌وه بۆته بریكاری باوكی، دوای چەند مانگێك لە مشتوموڕ لە نێو حەوت كاندید لەلایەن بنەماڵەی میرەوە دیاریكرا، ئەوەش پاش كۆچی دوایی تەحسین سەعید بەگ، میری ئێزیدیان لە كانونی دوەمی 2019ـدا.
هەر چەند ساڵێك لەمەوبەر، معاویە ئیسماعیل، كەسایەتیی ئێزیدی خۆی وەكو "میر" راگەیاند، بەڵام لەناو ئێزیدییەكاندا نەبوو بە بابەتێكی سەرەكیی و پشتگیری نەكرا.
جەهوەر عەلی بەگ، جێگری "میر" حازم تەحسین بەگ بە (كەركوك ناو)ـی وت "ئەو كەسەی لەبەغدا خۆی كردووە بە میر، دەستپێكی سیاسی لە پشتە و هەندێك لایەن هاوكاری دەكەن، ئەگەر خۆی بە تەنیا بوایە، تەنانەت نەیدەتوانی ئەو هۆتێلەش بەكرێ بگرێت كە تیایدا خۆی وەكو میر راگەیاند"، بەبێ ئەوەی ناوی هیچ لایەنێك بهێنێت.
هه‌ڵبژاردنی میری ئێزیدییه‌كان له عیراق و جیهان، چه‌ند قۆناغێكی جیاواز ده‌بڕێت دوای دیاریكردنی كاندیدێك له نێو بنه‌ماڵه‌ی میر، له دواهه‌نگاویشدا جڤاتی روحانی ئێزیدییان بڕیاری یه‌كلاییكه‌ره‌وه و كۆتایی ده‌ده‌ن.
ده‌زگای به‌رێوه‌بردنی ئێزیدییان له جڤاتی روحانی و سه‌رۆكی جڤات (میر)، بابه‌شێخ، شێخی وه‌زیره و سه‌رۆكی قه‌والان پێكهاتوون، هه‌موو ئه‌وانه‌ش له ده‌زگاكه‌دا ئه‌ندامن و بڕیاره‌كانی تایبه‌ت به‌و پێكهاته‌یه ده‌رده‌كه‌ن.
جەهوەر رونیكردەوە كە بنەماڵەی میر لە 24 بنەماڵە پێكهاتون و پێشتر حازم بەگ، بە دەنگی 17 بنەماڵە بۆتە میر، "سەرباری ئەوەی سالم نەجمان داود لە بنەماڵەی میرە بەڵام پێویستی بە دەنگی زۆرینەی بنەماڵە هەیە و دەبێت لە پەرستگای لالش رێوڕەسمی ئایینیی بۆ بكرێت".
پێگه‌ی میر له نێو ئێزیدییه‌كاندا، له نێو هه‌مان بنه‌ماڵه‌دا بووه و ده‌بێته نوێنه‌ری ئه‌و پێكهاته‌یه له ئاستی جیهان، له دوای ئه‌ویش باباشێخ، وه‌كو مه‌رجه‌عی دینی ئێزیدیی له روی ئایینه‌وه كاره‌كان راییده‌كات.
"میری نوێ"ـی ئێزیدیان رەتیدەكاتەوە سەر بە هیچ حزب و لایەنێك بێت، "دژی هیچ كەس و لایەنێكیش نیم، تەنیا ئامانجم خزمەتكردنی شنگال و شێخان و تەواوی ئێزیدییەكانی جیهانە".
سالم نەجمان داود بەگ وتی "پێشتر ئەوەی خۆم هەڵبژێرم، نامەم بۆ حازم تەحسین بەگ نارد، تا پێكەوە گفتوگۆ لەسەر كۆمەڵێك پرس بكەین، بەڵام وەڵامی نەدامەوە، لەكاتێكدا ئەو مەرسومی كۆماری بۆ دەرنەكراوە و پەسەندكراو نییە، بەڵام من نوسراوی رەسمی لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی عیراقیم هەیە".
بەپێی بەدواداچونی (كەركوك ناو)، لە چەند ساڵی رابردوودا، حكومەتی فیدراڵی عیراق لەسەر ئاستی سەرۆك كۆمار، سەرۆك وەزیران و لێپرسراوێتییەكانی دیكەدا، وەكو "میر" پێشوازییان لە حازم تەحسین بەگ كردووە و لە بەیاننامە فەرمییەكاندا بە "میر" ناوی هێنراوە.
"میری ئێزیدیان ئێستا میر حازم بەگە، لە بنەماڵەی میرە و كوڕی گەورەی تەحسین بەگە، بە رازیبونی بنەماڵەكەیی و جڤاتی رۆحانی بۆتە میر" جەهوەر عەلی بەگ، وای وت.
ئێزیدییەكان لەسەر پڕكردنەوەی پێگەی بابه‌شێخ-ـیش ناكۆك بون، كە به‌رزترین پله‌ی ئایینی ئێزیدیيه و به رابه‌ری روحی هه‌ژمارده‌كرێت، هەرچەندە لە تشرینی دوەمی 2020 له مه‌راسیمێكی ئایینییدا له په‌رستگای لالش له قه‌زای شێخان، به‌ره‌سمی عەلی ئەلیاس وه‌ك بابه‌شێخی نوێ ده‌ستبه‌كاربوو بەڵام ژمارەیەك لە عەشیرەت، كەسایەتییە ئایینی و كۆمەڵایەتییەكانی ئێزیدی شنگال دژی شێوازی دانانی بابه‌شێخ بون، بە پاساوی "ده‌ستتێوه‌ردانی حزبی و پشتگوێخستنی" رای ئه‌وان لە پرۆسەكەدا.
"دانانی چەندین میر، جگە لە تێكدان و ترازانی ماڵی ئێزیدی، هیچی دیكە نییە" بەوتەی چالاكوانێكی ئێزیدی كە نەیویست ناوی بڵاوبكرێتەوە، ئەوەشی بە (كەركوك ناو)ـی وت "كام میر كێشەی ئیداری شنگالی چارەسەر كردووە، یان ئاوارەكانی گەڕاندۆتەوە، یاخود رفێنراوانی ئازادكردووە، ئەگەر میر ئەو كارانە نەكات سودی نییە".
ناكۆكییەكان لەسەر پێگەی میر لە كاتێكدایە، هێشتا هەزاران خێزانی ئێزیدی لە ئاوارەییدا دەژین، چارەنوسی زیاتر لە دوو هەزار رفێنراو نادیارە، شنگال وێرانەیە و بەدەست فرە ئیدارییەوە گیرۆدەیە، ئەوەش لە دوای هێرشەكانی چەكدارانی "دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام ناسراو بە داعش" لە ئابی 2014ـەوە بەردەوامە.
پێشتر هەریەك لە حازم تەحسین بەگ و عەلی ئەلیاس، وەكو "میر" و "بابەشێخ"ـی ئێزیدیان سەردانی شنگال-ـیان كرد بەڵام هەوڵەكانیان بۆ ئاشتەوایی ئەنجامی نەبوو.
سەلمان نەجمان داود بەگ، دەڵێت وەكو "میر"ـی ئێزیدیان دەگەڕێتەوە بۆ شنگال، شوێنی سەرەكی لە قەزاكە دەبێت و هەوڵ بۆ چارەسەری كێشەكان دەدات، "چونكە من لەسەر داواكاری خەڵك بوم بە میر و خزمەتیان دەكەم".
زۆرینه‌ی هاوڵاتیانی ئێزیدی ده‌كه‌ونه هه‌ریه‌ك له قه‌زای شێخان (له باكوری موسڵه و له‌روی ئیدارییه‌وه سه‌ر به هه‌ولێره و لالشی تێدایه) و له‌گه‌ڵ قه‌زای شنگال (120كم خۆرئاوای موسڵ و له‌روی ئیدارییه سه‌ر به پارێزگای نه‌ینه‌وایه).
